เสน่ห์สตูล: ความประณีตแห่งการใช้ชีวิตและวิถีประมงยั่งยืน

เสน่ห์ของสตูลไม่ได้อยู่ที่ความงดงามของธรรมชาติเพียงอย่างเดียว แต่อยู่ที่ "ความประณีตในการใช้ชีวิต" ของผู้คนที่อาศัยอยู่ริมทะเลแห่งนี้ โดยเฉพาะในเรื่องการทำการประมงพื้นบ้านและการรังสรรค์วัตถุดิบชั้นดีจากทะเลให้กลายเป็นจานอร่อยอย่างพิถีพิถัน

ชาวประมงจังหวัดสตูล รู้ลมฟ้าอากาศ เชี่ยวชาญทะเล เลือกจับตัวโตเต็มวัย ปรุงอย่างพิถีพิถันได้รสละมุน กินตามมีตามเกิด เท่าที่ทะเลให้ เท่าที่ฤดูกาลมี นี่คือปรัชญาแห่งการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างยั่งยืนที่ภูมิใจ ซึ่งความประณีตนี้เองที่เป็นหัวใจสำคัญของงาน “สตูล 'ปลา'ณีต Satun Folk & Fine” ที่กำลังจะมีขึ้นในงาน Pakk Taii Design Week 2025 ณ ร้าน Heartmade จังหวัดสงขลา ตั้งแต่วันที่ 28 สิงหาคม - 7 กันยายน 2568

ภูมิปัญญาแห่งการอ่านธรรมชาติสู่ประมงพื้นบ้าน

การอ่านลมและน้ำ: วิทยาศาสตร์แห่งท้องทะเล

ชาวเลสตูลรู้จักทะเลเหมือนรู้จักบ้านของตนเอง พวกเขาออกหาปลาอย่างใจเย็น รู้ลม รู้กระแสน้ำ เลือกจับเพียงตัวโตเต็มวัย ไม่เกินกำลังของธรรมชาติ
อาหารทะเลที่ได้จึงเป็น “ของขวัญ” จากฤดูกาล กินเท่าที่ทะเลให้ ปรุงเท่าที่มี และใส่ใจทุกขั้นตอน

ชาวประมงสตูลก่อนออกทะเลต้องสัมผัสให้ได้ว่าตอนนี้ลมพัดมาจากทิศไหน การอ่านลมไม่ใช่แค่การสังเกต แต่เป็นการถ่ายทอดภูมิปัญญาที่สั่งสมมาหลายชั่วอายุคน

ลมบัดโหลด หรือ บันโลด (ลมตะวันตก) แม้จะขยับเป็นตะวันออกเฉียงเหนือ (ตาหราบันโลด) หรือตะวันออกเฉียงใต้ (บันดาหยา) ก็ยังเหมาะสำหรับการออกหากุ้ง แต่ถ้าลมกลับทิศเป็น ติมอกตาหรี หรือลมตะวันออกเฉียงใต้ ชาวประมงจะพักก่อน เพราะทะเลจะขุ่นมีเมือกดำมาติดอวนมากมาย และกุ้งคงฝังตัวหนีไปแล้ว

นอกจากนี้ยังมีการอ่านดวงจันทร์ อวนกุ้งตามปกติต้องวางขวางกระแสน้ำ และควรวางวัน น้ำใหญ่ หรือ น้ำเกิด คือช่วงขึ้นและแรม 14-15 ค่ำ ที่น้ำขึ้น-ลงสูงสุดตามอิทธิพลของดวงจันทร์ การใช้ความรู้ทางดาราศาสตร์ในวิถีชีวิตแบบนี้แสดงให้เห็นถึงความลึกซึ้งของภูมิปัญญาชาวประมงพื้นบ้าน

ปฏิทินแห่งรสชาติ: อาหารทะเลตามฤดูกาล

สตูลคือเมืองที่ "กินตามมีตามเกิด เท่าที่ทะเลให้ เท่าที่ฤดูกาลมี" เป็นปฏิทินแห่งรสชาติที่น่าติดตาม

สิงหาคม - กันยายน: ฤดูแห่งกุ้งแชบ๊วย

ถามพี่ชาวประมงว่าช่วงสิงหาคม-กันยายน เรามีโอกาสได้ลิ้มรสอาหารทะเลประเภทไหน ได้คำตอบแบบมั่นใจว่า มี "กุ้งแชบ๊วย" แน่นอน รสชาติหวานมัน เนื้อแน่น เป็นที่หลงใหลของนักชิม

ธันวาคม - มีนาคม: ฤดูแห่งหมึกและหอยท้ายเภา

หมึกจากประมงพื้นบ้านสตูลมีเพียงช่วง ปลายธันวาคม-มีนาคม เท่านั้น เพราะเรือเราไม่ได้ลำใหญ่และออกไปได้ไม่ไกลฝั่ง หมึกดีๆ จึงมีเพียงช่วงฤดูกาลของเขา จะจดปฏิทินไว้ว่า "ขึ้นปีใหม่...ไปจรดวาเลนไทน์ ต้องไปชิมหมึกที่สตูล" ก็ไม่ติดนะ

หอยท้ายเภา ตัวท็อปของสตูล เนื้อหวาน ยิ่งเคี้ยวยิ่งหวาน ไม่มีกลิ่นคาว เจอแค่ปีละครั้ง ราวๆ ธันวาคม-กุมภาพันธ์ พี่ชาวประมงต้องดำน้ำลงไปงมขึ้นมา ราคาค่อนข้างสูง แต่ถ้าจับมาปรุง "แกงตอแมะห์" เมนูซิกเนเจอร์ของสตูลที่เคี่ยวเครื่องกับผงตอแมะห์ เครื่องเทศที่ส่งตรงมาจากมาเลเซีย ยิ่งอร่อยแบบหยุดไม่ได้เลย

มิถุนายน - กันยายน: ฤดูแห่งปูม้า

ปูม้า ปูยอดนิยม มีกินทั้งปีแต่จะเยอะหน้ามรสุม ปูม้าที่อร่อยต้องมาเป็นๆ และปูที่มาแขนขาครบบริบูรณ์ แสดงว่าจับมาอย่างประณีต ประมงพื้นบ้านแน่นอน

บ้านเรามีการตั้ง "ธนาคารปู" รับปูมีไข่จากชาวประมงมาอนุบาล เพื่อนำลูกปูปล่อยกลับคืนสู่ทะเล จะได้มีปูดีๆ กินไปนานๆ โครงการนี้เป็นตัวอย่างที่ดีของการประมงยั่งยืน

กุมภาพันธ์ - เมษายน: ฤดูแห่งลาโตส

ลาโตส สาหร่ายขนนกสีเขียวสวย รสชาติเค็มนิดๆ อร่อยนัก หาได้แถวชายคลองหรือแถบป่าชายเลน แต่น้ำต้องสะอาดและน้ำเค็มจริงๆ จึงพบช่วงกุมภาพันธ์-เมษายน นอกนั้นอาจมีฝนมาเจือจางความเค็มของทะเล นับเป็นรางวัลประจำปีแด่ผู้รักษาท้องทะเลได้สมบูรณ์

อัญมณีที่หาได้ยาก

กั้งตั๊กแตน: ศิลปะแห่งการ "ย่ำกั้ง"

กั้งตั๊กแตน ที่ต้องใช้วิธี "ย่ำกั้ง" ใช้ทั้งเท้าและมือในการหา ควรมาวันน้ำใหญ่ พอน้ำลงก็ถีบกระดานหารูกั้งตั๊กแตน ใช้เท้าย่ำทางรูเข้าแล้วรอจับกั้งที่ออกมา วันหนึ่งอาจได้แค่ 2-3 ตัว นั่นไง กั้งตั๊กแตนถึงราคาสูง แต่คุณภาพล้ำราคา

ลูกบอลทะเล: ขุมทรัพย์ใต้น้ำ

น้องใหม่วงการอร่อย "ลูกบอลทะเล" ปลิงทะเลตัวกลม ที่ชาวบ้านบนเกาะระยะโตดเรียกว่า "ลอเนาะ" จริงๆ มีมานานแล้ว แต่ดังตอนคนจีนและเวียดนามออร์เดอร์กันมากมาย เขามีเปลือกหนาต้องตุ๋นหลายชั่วโมงถึงจะนุ่ม ทำซุป ทำยำ อร่อยล้ำเกินต้าน

แกงตอแมะ: อัตลักษณ์แห่งรสชาติ

"แกงตอแมะ" เป็นชื่อแกงชนิดหนึ่ง ซึ่งเป็นอาหารพื้นเมืองมาจากคำว่า ตูมิห์ (TUMTH) หมายถึง การผัดเครื่องแกงคลุกเคล้าให้เข้ากับน้ำกะทิสดหรือน้ำมัน สำหรับในประเทศไทยเรียกว่า "ตอแมะ" นิยมรับประทานกันในกลุ่มชาวไทยมุสลิมภาคใต้ (สตูล ยะลา ปัตตานี และนราธิวาส)

แกงตอแมะใช้รับประทานกับข้าวมัน หรือขนมประเภทโรตี เป็นอาหารประจำวันมื้อสำคัญ ไม่ว่าจะเป็นเช้า เที่ยง หรือมื้อเย็น รสชาติที่ผสมผสานระหว่างเครื่องเทศมลายูกับวัตถุดิบทะเลท้องถิ่น สร้างเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนใคร

งาน "สตูล 'ปลา'ณีต Satun Folk & Fine"

จากทะเลสู่ความสร้างสรรค์ ในงาน เทศกาลงานออกแบบปักษ์ใต้ 2568 (Pakk Taii Design Week 2025) ระหว่างวันที่ 28 สิงหาคม - 7 กันยายน 2568 ที่จังหวัดสงขลา เครือข่ายนักสร้างสรรค์เมืองสตูลจะนำเสนอเรื่องราวของประมงพื้นบ้านสตูลผ่านงาน "สตูล 'ปลา'ณีต" ที่เน้นให้เห็นภูมิปัญญาและความพิถีพิถันของประมงพื้นบ้าน

ใน เทศกาลงานออกแบบปักษ์ใต้ 2568 (Pakk Taii Design Week 2025) เครือข่ายนักสร้างสรรค์เมืองสตูล ได้หยิบยกเรื่องราวเหล่านี้มาเล่าใหม่ ภายใต้ชื่อ “สตูล ‘ปลา’ณีต ~ Satun Folk & Fine”

กิจกรรมที่น่าสนใจ

• จัดแสดงงานคราฟต์ ที่ได้แรงบันดาลใจจากเครื่องมือและภูมิปัญญาของประมงพื้นบ้าน พร้อมเรื่องราวความประณีตของชาวประมงบ้านเรา มีการถักอวนเติมสีสันให้กับเครื่องมือประมงพื้นบ้าน สร้างงานศิลปะร่วมกัน
• "Taste of the 'เล" สัมผัสความประณีตของอาหารตำรับสตูล โดยให้พี่ๆ ชาวประมงคัดสรรอาหารทะเลตามฤดูกาลมาปรุงให้ชิมถึงที่ โดยเฉพาะแกงตอแมะจานเด็ด และสร้างสรรค์เมนูปลาไทยเสิร์ฟในสไตล์ญี่ปุ่นและอิตาเลียน มีทั้งปลาสดและปลาที่ผ่านการ Dry-aging
• เชฟชื่อดังจากกรุงเทพฯ จะลงพื้นที่ไปคัดสรรวัตถุดิบด้วยตัวเองเพื่อรังสรรค์เมนูฟิวชั่น อาทิ Fish & Chips พาสต้าตอแมะกุ้ง
• "ตำรับสตูล" Cooking Class โดยแม่ครัวสตูลแท้มาถ่ายทอดตำรับโบราณที่แฝงกลิ่นอายมลายู
• "Sea Diary: บันทึกทะเล" Workshop วาดภาพลายเส้นและสีน้ำให้เป็นสมุดบันทึก กับศิลปินอิสระที่มีผลงานภาพประกอบและหนังสือมากมาย
• "Trip of the 'เล" one day trip ไปสัมผัสบรรยากาศจริงของเมืองแสนสงบ ชมการทำประมงยั่งยืน ซึมซับวิถีชาวเล กินอาหารทะเลอร่อยๆ เลือกได้ 2 อารมณ์: "Trip ปูยู" เกาะใต้สุดที่แสนสมบูรณ์ และ "Trip ปากน้ำ ละงู" แหล่งอาหารทะเลชั้นเลิศ

Folk Talk: ประมง-วงใน การเสวนาแห่งการเรียนรู้

เพราะสรรพสิ่งล้วนเชื่อมโยงสัมพันธ์กัน ดอกไม้สักดวงที่ร่วงหล่น อาจส่งผลไปถึงหลายสิ่งบนฟ้าไกล การบริโภคที่เกินกำลังธรรมชาติจะให้ได้ก็เช่นกัน "ประมงพื้นบ้าน" เป็นทางออกหนึ่งซึ่งเราเชื่อว่าจะนำความยั่งยืนมาสู่ท้องทะเล การกินตามฤดูกาลก็ส่งผลให้ระบบอาหารยั่งยืน นั่นหมายถึง ทั้งระบบนิเวศน์ก็จะยั่งยืนไปพร้อมกัน 

การเสวนาจะมุ่งตอบคำถาม

• ประมงพื้นบ้าน...ยั่งยืนได้อย่างไร
• กินตามฤดูกาล...ต้องกินอย่างไร
• การรักษาทะเล...มิใช่เรื่องของคนริมเลเท่านั้น

ผู้ร่วมเสวนา:

• วิโชคศักดิ์ รณรงค์ไพรี นายกสมาคมรักษ์ทะเลไทย
• กัมพล ถิ่นทะเล นายกสมาคมชาวประมงพื้นบ้านตำบลปากน้ำ
• เชฟโอม-กศม ชูดอกไม้ ร้าน "Fishmonger"
• นิธิมา บินตำมะหงง ร้าน "บุหงารัมปัย"

บทสรุป: เสน่ห์แห่งความยั่งยืน

งาน "สตูล 'ปลา'ณีต" ไม่ได้เป็นเพียงการนำเสนออาหารและวิถีชีวิต แต่ยังเป็นการย้ำเตือนให้ทุกคนเห็นถึงความงดงามและความยั่งยืนที่เกิดจาก “ความประณีตในการใช้ชีวิต” ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของเมืองสตูลอย่างแท้จริง

เสน่ห์ของสตูลไม่ได้อยู่ที่ความสวยงามเพียงอย่างเดียว แต่อยู่ที่ "ปรัชญาแห่งการอยู่ร่วมกับธรรมชาติ" การใช้ชีวิตอย่างประณีต การกินตามมีตามเกิด การเลือกจับตัวโตเต็มวัย การปรุงอย่างพิถีพิถัน และการรักษาทะเลให้ยั่งยืน

มาหลง "เสน่ห์สตูล: เสน่ห์แห่งความประณีตและยั่งยืน" ที่งาน Pakk Taii Design Week 2025 วันที่ 28 สิงหาคม - 7 กันยายน 2568 เวลา 11.00-21.00 น. ที่ร้าน Heartmade ถ.นครนอก อ.เมือง จ.สงขลา

 

#สตูลปลาณีต  #SatunFolkandFine

#PTDW2025  #PakkTaiiDesignWeek

#งานออกแบบภาคใต้